Śmiertelna erupcja słynnego Wezuwiusza 2000 lat temu zniszczyła niezliczone starożytne artefakty. Ale ponad 1800 zwojów papirusu przetrwało piekło, odkryte w XVIII wieku w wiosce Herkulanum – położonej w dzisiejszej Kampanii we Włoszech.
Archeolodzy uważają, że zwoje zawierają historie i informacje od dawna uważane za utracone na zawsze, a naukowcy próbowali znaleźć sposób na uzyskanie dostępu do pisma bez możliwości ich rozwinięcia. Poprzednie próby sprawiły, że zwoje rozpadły się w pył lub spowodowały natychmiastowe zniknięcie pisma pod wpływem czynników atmosferycznych. W ten sposób narodziło się Vesuvius Challenge – konkurs na dostęp do pism zwiniętych w starożytny papier.
W tym roku zwycięzcami wyzwania 2023 została grupa badaczy, którzy wykorzystali sztuczną inteligencję, nieniszczące skany CT i inne specjalistyczne techniki. Zespół szacuje, że był w stanie zeskanować i przetłumaczyć około 5 procent jednego zwoju.
„Dziesięć miesięcy temu uruchomiliśmy Vesuvius Challenge, aby rozwiązać starożytny problem Herculaneum Papyri, biblioteki zwojów, które zostały błyskawicznie usmażone przez erupcję Wezuwiusza w 79 roku naszej ery” – powiedział współzałożyciel Vesuvius Challenge Nat Friedman, były dyrektor generalny Github. „Dziś z radością ogłaszamy, że nasz szalony projekt zakończył się sukcesem. Po 2.000 lat możemy wreszcie odczytać zwoje”.
Ze względu na swój delikatny, zwęglony stan, zwoje stanowiły ogromne wyzwanie dla naukowców. Odsłonięcie ich zawartości wymagało połączenia wiedzy specjalistycznej w zakresie technologii tomografii komputerowej, wizji komputerowej i uczenia maszynowego, zainicjowanej przez Friedmana, Daniela Grossa i Brenta Sealesa. Gross jest inwestorem technologicznym, który wcześniej był partnerem w Y-Combinator i kierował działaniami w zakresie sztucznej inteligencji w Apple, a Seals jest profesorem nauk ścisłych i nauki o danych na University of Kentucky.
Zrekonstruowane zwoje. Zdjęcie: Vesuvius Challenge
Zwycięskim zespołem kierował Luke Farritor, 21-letni student University of Nebraska-Lincoln i stażysta SpaceX, który opracował algorytm uczenia maszynowego, który zdołał dostrzec subtelne niuanse tekstowe w zapieczętowanych zwojach – wyczyn, który wcześniej wymykał się naukowcom. Sieć neuronowa Farritora skrupulatnie rozróżniała obszary papirusu pokryte tuszem i puste, wydobywając na światło dzienne ponad dziesięć greckich znaków, w tym „porphyras”, co oznacza „fioletowy”.
Osiągnięcie to przyniosło Farritorowi nagrodę za „pierwsze litery” w konkursie Vesuvius Challenge, przygotowując grunt pod bardziej kompleksowe odszyfrowanie zwojów.
Dwóch innych naukowców podzieliło się nagrodą z Farritorem: doktorant Youssef Nader i Julian Schilliger, który opracował technikę segmentacji, która umożliwiła mapowanie papirusu.
Wspólnie wykorzystali trzy różne architektury modeli, aby wykorzystać sztuczną inteligencję, jednocześnie unikając powszechnego problemu „nadmiernego dopasowania” – odtwarzania tych samych danych wejściowych w kółko – i halucynacji. Ich rygorystyczne podejście pozwoliło naukowcom uzyskać dostęp do myśli i mądrości zachowanych przez dwa tysiąclecia.
Za swoje osiągnięcie trio otrzymało 700 000 dolarów.
Zwój, obecnie częściowo rozszyfrowany, jest wglądem w starożytny dyskurs filozoficzny, w szczególności odzwierciedlający epikurejską wiarę w przyjemność jako najwyższe dobro. Zwój zagłębia się w skomplikowany związek między dostępnością dóbr, takich jak żywność, a przyjemnością, jaką one dają. Starożytny autor obala pogląd, że niedostatek zwiększa przyjemność. We fragmencie tekstu autor stwierdza: „Podobnie jak w przypadku żywności, nie od razu wierzymy, że rzeczy, których brakuje, są absolutnie przyjemniejsze niż te, których jest pod dostatkiem”.
Czysta grecka filozofia przeniesiona o dwa tysiąclecia do przodu dzięki mocy sztucznej inteligencji.
Cała operacja miała również charakter open source, więc praca Nadera, Farritora i Schilligera w Vesuvius Challenge może oznaczać nową erę w ochronie i interpretacji starożytnych tekstów.
Co dalej? Zeskanowanie i odszyfrowanie do 90% zwojów – a ten, kto to zrobi, wygra 100 000 $.
