De Financial Action Task Force (FATF) zet Turkije op de grijze lijst. Hiermee schaadt het internationaal belangrijkste orgaan tegen het witwassen van geld het land op precies het verkeerde moment. De redenen zijn buitengewoon opwindend – en laten zien waarom Bitcoin juist zo noodzakelijk is geworden in Turkije.
Internationale organisaties zijn geen dokters. Zij kennen het principe niet van niet schaden wanneer zij helpen. In plaats daarvan laten zij zich alleen leiden door hun eigen normen: Deze beslissen wanneer het tijd is om in te grijpen, bepalen hoe een interventie moet worden opgezet, en beoordelen of zij succesvol was.
Zo bezien treft de FATF geen blaam toen de wisselkoers van de Turkse lira in enkele dagen tijd tijdelijk met meer dan 5 procent kelderde – nadat de supranationale instantie tegen het witwassen van geld het land op 21 oktober op haar grijze lijst had gezet. In het nieuws over de inflatie van de lira leest men nauwelijks iets over dit besluit van de FATF, maar veel, zoals altijd, over president Erdogan en zijn dolende monetaire politiek.
Een plaats op de grijze lijst van de FATF is allesbehalve een banaliteit. De supranationale instelling zal het land in de toekomst nauwlettender in het oog houden, en Turkije moet snel een uitvoeringsplan voorleggen over hoe het de tekortkomingen in de maatregelen tegen het witwassen van geld en de financiering van terrorisme denkt te verhelpen. Nog schadelijker is echter het feit dat bedrijven die handel drijven met Turkse zakenpartners nu aan een grondiger due diligence worden onderworpen.
Nog in mei van dit jaar heeft het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in een studie bevestigd dat een plaatsing op de grijze lijst van de FATF “een groot en significant negatief effect” heeft op de kapitaalinstroom van een op de lijst geplaatst land: De inkomende kapitaalstromen – zowel buitenlandse investeringen als bankovermakingen – daalden in totaal met 7,6% van het bruto nationaal product.
Deze lijst, schrijft zelfs de blog mafianeindanke.de, die gewoonlijk de kant van de FATF kiest, “komt op een moment dat de buitenlandse investeringen in Turkije al het laagste niveau hebben bereikt sinds president Erdogan bijna 20 jaar geleden aan de macht kwam”. Reeds “politieke instabiliteit, hoge inflatie en politieke inmenging in monetair beleid en de rechtsstaat” weerhouden buitenlandse financiers ervan in Turkije te investeren. Zo is het aandeel van in het buitenland aangehouden obligaties in de afgelopen vijf jaar gedaald van 25 naar 5 procent. De plaats op de grijze lijst dreigt “een nieuwe klap toe te brengen aan de Turkse lira”.
De schade is moeilijk te missen – en dat voor een land dat aan de rand van het kruitvat in het Midden-Oosten ligt. Wat is de rechtvaardiging van de FATF voor zo’n harde interventie met mogelijk immense geopolitieke gevolgen?
Weak oversight, strong criminals
Enerzijds, aldus mafianeindanke.de, is deze stap “over tijd” wegens de aanzienlijke tekortkomingen van Turkije in de strijd tegen het witwassen van geld.
Reeds in 2019 had de FATF na een audit Turkije gecertificeerd als land met ontoereikende normen tegen het witwassen van geld en de financiering van terrorisme, en het land opgeroepen de “aanbevelingen” uit te voeren. Tijdens de najaarszitting van dit jaar heeft het orgaan betwistbaar vastgesteld dat Turkije dit voorbeeld niet voldoende heeft gevolgd. Volgens FATF-voorzitter Marcus Pleyer moet Turkije “ernstige problemen met het toezicht” in het bankwezen, de onroerendgoedsector en de handel in goud en edelstenen aanpakken. Zij “moet aantonen dat zij complexe witwaszaken doeltreffend opspoort en de vervolging van terrorismefinanciering resoluut ter hand neemt … zij moet voorrang geven aan organisaties zoals ISIS en Al-Qaeda, die door de VN tot terroristische organisaties zijn verklaard”.
Mafianeindanke.de wijst erop dat er in Turkije een duidelijk ondergronds banksysteem bestaat (“Hawala”), dat de geldstromen via verborgen netwerken op ondoorzichtige wijze afwikkelt, ook van en naar Duitsland. Dit tekort wordt nog verergerd door de “welig tierende corruptie in het land en de vele zwarte rekeningen van de regerende AKP-partij en de georganiseerde misdaadgroepen die stevig verankerd zijn in de Turkse economie”.
Maar dit is niet de enige reden. De FATF veroordeelt Turkije niet alleen omdat het te weinig doet – maar ook, en hier wordt het spannend: omdat het te veel doet.
The bullies’ abuse of the FATF standards
Dit gaat over de FATF-normen tegen terreurfinanciering. Na de aanvallen van 11. Na de aanslagen van september kreeg het orgaan een mandaat om ook de financiering van terrorisme te bestrijden. Daartoe heeft zij een “onbeperkte norm in het leven geroepen die ook betrekking heeft op zogeheten non-profitorganisaties (NPO’s) als adressaten van “due diligence”-verplichtingen, waarvan de naleving door de FATF-staten moet worden gewaarborgd”.
Op zich is dit logisch. Het helpt niet veel als je bedrijven streng controleert, maar de ogen sluit voor NPO’s. Het probleem is echter dat de FATF de staten aldus een “contourloos instrument” in handen heeft gegeven zonder cruciale termen zoals terreur, terroristische organisatie of financiering van terrorisme meer dan vaag te definiëren. Dit zou prima zijn indien het instrument beperkt zou blijven tot organisaties die door de VN tot terroristische organisaties zijn verklaard. Maar dat is het niet.
In de praktijk nemen de staatsleiders de oproep van de FATF om meer controle uit te oefenen wel degelijk serieus – maar in hun eigen belang. Slechts een kleine aanpassing van het perspectief, slechts een kleine aanpassing van de definitie van terreur – en de maatregelen zijn reeds gericht tegen critici van de regering. Zij worden geen instrument tegen misdadigers en terroristen – maar een instrument van tirannie. Ze vermorzelen NPO’s en NGO’s, niet alleen die welke de regering bekritiseren en de democratie bevorderen – maar ook niet-politieke hulporganisaties zoals Brood voor de Wereld. Deze organisatie klaagt erover dat de FATF-normen het moeilijker maken om in landen als Turkije te opereren.
“De FATF is op de hoogte van de bezorgdheid van mensenrechtengroeperingen over de behandeling van non-profitorganisaties door Turkije. Turkije moet een werkelijk risicogebaseerde benadering van non-profits toepassen en ervoor zorgen dat de autoriteiten legitieme activiteiten niet hinderen of ontmoedigen”, waarschuwt FATF-chef Pleyer.
De nieuwe Turkse “Wet ter voorkoming van de verspreiding van financiering voor massavernietigingswapens” zal in dit verband waarschijnlijk bijzonder ingrijpend zijn. Het vormt een bedreiging voor “alle organisaties die kritiek hebben op Erdogan”, omdat zij er nu rekening mee moeten houden dat zij als terroristische organisaties worden aangemerkt en economisch worden leeggezogen. Met deze wet heeft de president zichzelf een bijzonder eng recht toegekend: Hij krijgt de bevoegdheid om te bevelen dat de tegoeden en activa van beschuldigden worden bevroren indien zij als terreurverdachten worden beschouwd. Het enige wat nodig is, is een verdenking, zelfs al is het maar tegen één enkel bestuurslid.
Erdogan slaat mensen naar Bitcoin
President Erdogan, die niet bepaald bekend staat om zijn humor of begrip voor kritiek, kan nu dus de bankrekening bevriezen van iedereen tegen wie hij een terreurbevel heeft gekregen. Dus, met een minimaal corrupte rechtsstaat: van iedereen die hem dwars zit.
Het geld dat op Turkse bankrekeningen, in portefeuilles en kluizen ligt – dat behoort slechts pro forma toe aan de eigenaar. Als de regering het wil, heeft ze de wettelijke middelen om het op elk moment in beslag te nemen.
Dit maakt Bitcoin uiterst belangrijk voor inwoners van Turkije, en wel om twee redenen: enerzijds omdat Bitcoin een van de weinige overgebleven opties is om “echt” geld te bezitten, in plaats van overgeleverd te zijn aan de genade van een president die steeds meer onder druk komt te staan. Anderzijds om zich te beschermen tegen de snelle inflatie, die dit jaar ten opzichte van de euro ongeveer 25 procent heeft bereikt en waardoor steeds meer mensen in het land in armoede en honger vervallen. Philipp Mattheis, auteur van de BlingBling nieuwsbrief en expert op het gebied van Turkije, beschrijft het als volgt:
“Dit trof vooral de Turkse middenklasse, die sindsdien is uitgehold. Vakantiereizen naar Europa en de VS waren tien jaar geleden nog standaard voor veel Turken. Vandaag, door de daling van de lira, kan bijna niemand het zich veroorloven … De lonen kunnen de inflatie niet bijhouden. Dertigers met een diploma en een paar jaar werkervaring verdienen zelden het equivalent van 800 euro. “
“Oorlog tegen cryptocurrencies “
Bitcoin en cryptocurrencies waren lange tijd een niche-onderwerp in Turkije. Er was een kleine, financieel onderlegde en rijke klasse waarvan de leden cryptocurrencies gebruikten om aan de al lang stijgende inflatie te ontsnappen en geld te verdienen.
Maar ondertussen, zo meldt Philipp Mattheis, is dit een massaverschijnsel geworden. Hij vertelt over Yalcin, die “gokt met shitcoins” op Binance, maar ook een rekening heeft op een Turkse beurs om in bitcoins te beleggen. Hij denkt dat iedereen dit doet op dit moment. Een filmmaker die Mattheis ontmoet, bevestigt dit ook. Tijdens de lockdown, zegt ze, was bijna iedereen bezig met Bitcoin; sommigen sparen in Bitcoin, anderen handelen in crypto en shitcoins.
De regering voelt zich steeds ongemakkelijker bij deze trend. “We zijn in oorlog met cryptocurrencies” zei president Erdogan nog op 18 september. Bitcoin Magazine benadrukt dat het een oorlog moet zijn “tussen de stam van Erdogan en Bitcoin” omdat “de burgers van het land zich meer dan ooit tot Bitcoin wenden”.
De twee grootste Bitcoin-beurzen van Turkije zeggen bijvoorbeeld meer dan vijf miljoen gebruikers te hebben – terwijl in januari voor het eerst meer dan twee miljoen mensen in aandelen hebben geïnvesteerd. Men moet de cijfers niet te volledig nemen – maar zij tonen de dimensie van wat er gebeurt, zelfs als men ze in een behoorlijk perspectief plaatst.
De Turkse regering kan goud niet verbieden omdat het te populair is bij de bevolking. Bitcoin kan net dezelfde status krijgen.
